Yr Ail Gainc: Branwen Ferch Llyr

“Branwen Ferch Llŷr” yw un o straeon y Mabinogi. Mae’n stori am gariad, brad, a dial yn seiliedig ar hanes Branwen, chwaer i Brân y Bendigedig, brenin Prydain.

Mae’r stori’n dechrau gyda Matholwch, brenin Iwerddon, yn dod i Brydain i ofyn am law Branwen. Mae Brân yn cytuno i’r briodas, ac mae’r ddau deulu yn dathlu’r undeb hwn. Fodd bynnag, mae Efnisien, brawd Llŷr ar ochr ei fam, yn ddig bod y briodas wedi cael ei threfnu heb ei gynghori ac yn niweidio ceffylau Matholwch mewn ymateb. Er mwyn iachau’r sefyllfa, mae Brân yn rhoi caer a chyfoeth i Matholwch.

Ar ôl cyrraedd Iwerddon, mae Branwen yn cael ei thrin yn wael gan Matholwch oherwydd gweithredoedd Efnisien. Yn y pen draw, mae hi’n anfon aderyn at ei brawd i ofyn am gymorth. Pan glyw Brân am driniaeth ei chwaer, mae’n mynd â byddin enfawr i Iwerddon i’w hachub.

Yn ystod y brwydro, mae Efnisien yn lladd Gwern, mab Branwen a Matholwch, gan achosi mwy o ryfela. Mae’r rhyfel yn dinistrio llawer o Iwerddon a Phrydain. Yn y pen draw, mae Brân, wedi’i glwyfo’n angheuol, yn gofyn i’w gyfeillion dorri ei ben ac ei gladdu yn edrych tuag at Ffrainc.

Mae’r stori yn gorffen gyda dim ond saith dyn yn goroesi’r rhyfel, yn cynnwys Pryderi a Manawydan. Mae Branwen, wedi torri ei chalon gan y dinistr a achoswyd, yn marw o dristwch.

Mae’r stori hon yn adrodd hanes trist am ryfel a cholled, gan dynnu sylw at oblygiadau gweithredoedd unigolion a’r effaith ar genhedloedd. Mae hefyd yn archwilio themâu megis pŵer, anrhydedd, a theyrngarwch teuluol.