Y Bedwaredd Gainc: Math Mab Mathonwy
“Math fab Mathonwy” yw’r bedwaredd cainc o’r Mabinogi. Mae’n stori sy’n llawn hud a lledrith, brad, a thrais, yn ogystal â chyfrwysdra a dewrder.
Math, brenin Gwynedd, sydd angen cadw ei draed ar fenyw pan nad yw’n rhyfela, mae ei frawd Gwydion yn cynllwynio i ddechrau rhyfel gyda Dyfed er mwyn i Math adael ei lys a chaniatáu i Gilfaethwy, mab arall Mathonwy, dreisio Goewin, y forwyn traed. Ar ôl darganfod y twyll a’r dreisio, mae Math yn cosbi Gwydion a Gilfaethwy trwy eu troi’n anifeiliaid amrywiol am dair blynedd.
Yn ystod ei gyfnod o gosb, mae Gwydion yn creu Blodeuwedd, menyw o flodau, i fod yn wraig i Lleu Llaw Gyffes, mab Gwydion, a roedd Math wedi gwneud yn anfarwol. Fodd bynnag, mae Blodeuwedd yn bradychu Lleu gyda Gronw Pebyr, arglwydd arall. Maent yn cynllwynio i lofruddio Lleu, ond mae’n dianc yn ffurf eryr.
Yn y pen draw, mae Gwydion yn dod o hyd i Lleu ac yn ei drawsnewid yn ôl i fod dyn. Yna, mae Lleu yn dial ar Gronw a Blodeuwedd. Gronw yn cael ei ladd, a Blodeuwedd yn cael ei throi’n dylluan.
Mae’r stori’n gorffen gyda Math yn dewis merch arall i fod y forwyn traed, ac mae’r heddwch yn dychwelyd i’r wlad. Mae’r cainc hon yn archwilio themâu fel pŵer, dewrder, brad, a chyfiawnder, yn ogystal â chymhlethdodau’r cymeriadau a’u perthnasoedd.